Οι γάμοι

Της Μίρκας Δημητριάδη – Ψαροπούλου/Ελευθεροτυπία, 18 Δεκεμβρίου 1993

Ο Κώστας Ρήγος διαθέτει σίγουρα ένα έντονο καλλιτεχνικό ένστικτο. Παρ’ όλο το νεαρό της ηλικίας του – αποφοίτησε μόλις πέρυσι από την Κρατική Σχολή Ορχηστρικής Τέχνης – έχει δώσει ήδη με το Χοροθέατρο «Οκτάνα», που ίδρυσε ο ίδιος το 1989, παραστάσεις με έργα του, που αν δεν κατοχυρώνουν ακόμη το ταλέντο του, σίγουρα δημιουργούν τα θεμέλια της καλλιτεχνικής του υπόστασης.

Ανήσυχος και παραγωγικός, αυτή τη φορά συνέλαβε ένα φιλόδοξο όραμα, να παρουσιάσει τους «Γάμους» του Ιγκόρ Στραβίνσκι, στο θέατρο «Σημείο», προσεγγίζοντας το θέμα κι ερμηνεύοντάς το μ’ ένα δικό του προσωπικό τρόπο.

Τιμώντας τα εβδομήντα χρόνια από την πρώτη παρουσίαση του έργου το 1923, στη συγκλονιστική χορογραφία της Μπρονισλάβα Νιζίνσκα μετα θαυμάσια φολκλορικά κοστούμια και σκηνικά της Γκοντσάροβα, ο Κώστας Ρήγος, ακολουθώντας τους Ρόμπινς, Μπεζάρ, Λούμποβιτς, Κίλιαν, που γοητευμένοι από τη γεμάτη χρώμα, βαθιά υποστασιακή μουσική του Στραβίνσκι, έδωσαν τη δική τους εκδοχή, βρίσκει την ευκαιρία να καταπιαστεί με μια σύνθεση που διαθέτει τη χοϊκότητα και την αρχέγονη αλήθεια μιας μνημειακής σύλληψης.

Βέβαια, η χορογραφία της Μπρονισλάβα Νιζίνσκα ποτέ δεν ξεπεράστηκε. Εμποτισμένη κι αυτή μέσα στην ίδια ρωσική παράδοση που ενέπνευσε τη μουσική, φρουρεί μ’ εθνικό ζήλο τα σύνορα αυτού του επιτεύγματος.

Στην παράσταση του Ρήγου η προσθήκη δύο παραδοσιακών φολκλορικών τραγουδιών του γάμου της περιοχής Βορονέζ προσθέτει στη φιλοκαλλία των δρωμένων, που λαμβάνουν χώρα στη μνήμη μιας γηραιάς Ρωσίδας χορεύτριας, που οραματίζεται την εποχή του γάμου της.

Με κινήσεις σπασμωδικές, μετέωρες, πυκνές σε μηνύματα, ο χορογράφος – σκηνοθέτης αφήνει να διαγραφούν με ενάργεια τα εύγλωττα μηνύματα των αντικρουόμενων συναισθημάτων του νεαρού ζευγαριού των μνηστευμένων, που πηγάζουν από τις πρωτόγονες κοινωνίες και διατηρούνται μες στην παράδοση: φόβου για το άγνωστο, προσδοκίας για το μέλλον, λύπης για τον αποχωρισμό από τους γονείς και αποκοπή μ’ ένα αδιάβατο ορόσημο από την προηγούμενη ζωή, χαράς για την αναμενόμενη ευτυχία και πάνω από όλα το σύμπλεγμα της περίπλοκης επαφής των δύο ξένων και αγνώστων, που γίνονται με το μυστήριο του γάμου οι πλησιέστεροι συγγενείς, «εις σάρκαν μίαν».

Εντυπωσιακές οι γυμνές φιγούρες στο τέλος των δύο νέων, καθώς απομακρύνονται προς το βάθος της σκηνής. Είναι το αποκορύφωμα του μυστηρίου, όταν γυμνοί και χωρίς μεταξύ τους ντροπή, στεφανωμένοι με το προπατορικό αμάρτημα, εγκαταλείπουν τον παράδεισο της αθωότητας, βαδίζοντας προς το πουργατόριο της ευθύνης τους.

Η ποιητικότητα των εκφραστικών εκλεπτύνσεων, που μπόρεσε ν’ ανασύρει ο θεατής από την παράσταση, είναι μια αλήθεια. Η ομορφιά όμως αποκαλύπτει τη συνυφασμένη μαζί της αλήθεια. Και θα ‘ταν λαμπερότερη εδώ, αν ο χορός των έξι χορευτών (όπου ξεχώριζε η Έλενα Τοπαλίδου ως νύφη), βασιζόταν σε μια αρτιότερη τεχνική εκπαίδευση.

Μπορεί η «Οκτάνα» να μην είναι καθαρά χορευτική ομάδα, αλλά χορoθέατρο. Από τη στιγμή όμως που κινείται χορευτικά, ο χορός της πρέπει να ‘ναι άψογος, για να μπορεί να αποδίδει τη διαφάνεια της ερμηνευτικής σκοπιμότητας.

Η συμβολή του ζωγράφου Κυριάκου Κατζουράκη, που επιμελήθηκε τα σκηνικά και τα κοστούμια ήταν ουσιαστική και απέδωσε ποιητικές επεκτάσεις. Ικανοποιητικό το πρόγραμμα σε εμφάνιση (οι φωτογραφίες μπορούσαν να ‘ναι πιο έντονες) και κατατοπιστικό από πλευράς ύλης, μια και περιλάμβανε και τα κείμενα των χορωδιακών συνθέσεων.

Του Ανδρέα Ρικάκη

Μια φορά κι έναν καιρό, κάπου ανάμεσα στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και στις αρχές του ’80, ο γνωστός πιανίστας και δάσκαλος Γιώργος Χατζηνίκος είχε πλησιάσει τον Γιάννη Μέτση και τον υπογράφοντα το σημείωμα τούτο με σκοπό την παρουσίαση των «Γάμων» του Στραβίνσκι από το Πειραματικό Μπαλέτο Αθηνών. Ή ίσως από το μπαλέτο της Λυρικής Σκηνής που θα διέθετε τα κατάλληλα όργανα (4 πιάνα και κρουστά) και τη χορωδία για να γίνει η παράσταση live. Το κείμενο θα μεταφραζόταν και το μπαλέτο θα παρουσιαζόταν σαν μια ιεροτελεστία του ελληνικού και όχι του ρωσικού παραδοσιακού γάμου. Ούτε που το τολμήσαμε να το διανοηθούμε.

Και να, που τώρα ο Κωνσταντίνος Ρήγος τολμά. Παρουσιάζοντας στο ατμοσφαιρικό και πανέξυπνα οργανωμένο από τον Κ. Κατζουράκη θέατρο Σημείο – πίσω από το Πάντειο – μια καθαρά προσωπική, διαχρονική και έξω από κάθε πιθανό περιοριστικό τόπο έκδοση που, ας το πούμε αμέσως, είναι συναρπαστική. Το λιμπρέτο του θέλει αυτοί οι Γάμοι να αναδύονται μέσα από τις μνήμες και τα παραληρήματα μιας γριάς (εγκαταλελειμμένης;) νύφης (σπαραχτική φιγούρα η Ταμάρα Ιλιάσεβα) που με το νυφικό της παραπατά μέσα σε μια σκάφη με νερό, κοιτάζεται σε χλωμούς καθρέπτες και ψελλίζει ψήγματα μνήμης σε άπταιστα ρωσικά. Πρώτη μεταφορά πέρα από το χώρο και χρόνο: η Μις Χάβισαμ στις «Μεγάλες Προσδοκίες» του Ντίκενς; Πόσο μακριά βρισκόμαστε αμέσως από τους πανέμορφους όσο και φολκλορικούς «Γάμους» κατά Νιζίνσκα, Ρόμπινς ή Μπεζάρ!

Φτάνουν ο γαμπρός (Κ. Ρήγος), η νύφη (Ε. Τοπαλίδου) και το κουαρτέτο του χορού ή των φίλων (Α. Μπένετ, Γ. Γιατράκου, Σ. Κουτρουμπέλη, Ν. Πουζόλ). Και ξεκινά ένα πρωτότυπο, άγριο, σαρκαστικό – αλλά και ευάλωτο – παιχνίδι προετοιμασίας. Κινήσεις σπαστικές, σαν από ανδρείκελα, άψογα ταιριαστές με την «κρουστή» μουσική συνοδεία, καθώς αυτή διακόπτεται κατά καιρούς από ανήσυχες σιωπές ή νοσταλγικά δημοτικά τραγούδια ρωσικού γάμου. Ο Ρήγος επιτίθεται με μετεξπρεσιονιστική μανία στην παρτιτούρα του Στραβίνσκι, γδύνει και ντύνει τους έκτακτους χορευτές του, τους κυλάει στο πάτωμα και τους ανεβάζει σε τραπέζια, τους χτυπάει στους τοίχους, τους κερνά διψαλέα από ποτηράκια κρυστάλλινα και καράφες διάσπαρτες, σκορπώντας την ανησυχία αν όχι το φόβο της άγνοιας μπροστά στην επερχόμενη τελετή· τον πανικό μιας πρώτης νύχτας γάμου και την αβέβαιη αδεξιότητα της επόμενης μέρας. Σε ανύποπτους χρόνους αθωότητας, που θα μπορούσε να οδηγήσει αυτή η παράλογη κατάσταση; Μα, στο θρίαμβο της τελικής εικόνας με το ζευγάρι συμφιλιωμένο, ήρεμο, ολόγυμνο, να προχωράει αρμονικά κάπου προς το βάθος.

Υπάρχουν κάποιες γενικότερες επιφυλάξεις γι’ αυτή την καλύτερη μέχρι σήμερα παρουσίαση του πολυεθνικού πια Χοροθεάτρου Οκτάνα και – μία από τις καλύτερες ελληνικές παρουσίες της φετινής χρονιάς. Δεν τις αναφέρω γιατί πρόκειται για καλοπροαίρετες αμφισβητήσεις που ωχριούν μπροστά σε μια τόσο δυναμική παρουσία που θα οδηγήσει τα βήματα μας ξανά και ξανά εκεί, στο Κουκάκι και στο θέατρο Σημείο, για κάποιους ερεθιστικούς, σαν μαγνητικό τολμηρό θρίλερ, «Γάμους».

Μεγάλη απόσταση έχει διανύσει το χοροθέατρο Οκτάνα και ο δημιουργός του Κ. Ρήγος. Καλοδουλεμένα κινητικά μοτίβα, ζωντάνια και δύναμη απ’ όλους τους συντελεστές, καθώς και ερμηνευτική ωριμότητα είδαμε στη δική τους άποψη των «Γάμων». Οι δύο άνθρωποι που πρόκειται να ενωθούν με «τα δεσμά του γάμου» διανύουν μια δύσκολη πορεία μέσα από την οποία καλούνται να αντιμετωπίσουν τους φόβους της τελετής, του άλλου, του ίδιου τους του εαυτού. Η απαισιοδοξία και η ειρωνεία του Κ. Ρήγου τους στήνει εμπόδια όλο και πιο μεγάλα και κορυφώνει την ένταση καθώς η ώρα περνάει.

Η τελετή που πλησιάζει ανατρέπει όλες τις ισορροπίες, τροφοδοτεί τις συγκρούσεις των χαρακτήρων και απρόβλεπτα στοιχεία βγαίνουν στην επιφάνεια. Το θέμα δεν είναι εύκολο, αλλά ο Κ. Ρήγος καταφέρνει να περάσει τις Συμπληγάδες, ισορροπώντας και ελέγχοντας τις συναισθηματικές εξάρσεις του. Η Τ. Iliasova περπατάει ξυπόλυτη με το παλιό νυφικό της στο νερό, σαν ν’ αναζητάει μάταια μια απάντηση σ’ όσα έχουν συμβεί ή δεν συνέβησαν ποτέ. Περνάει από την άλλη μεριά του καθρέπτη και επιστρέφει στη θέση της κατά διαστήματα, ενώ το «ζευγάρι» συνεχίζει την πορεία του. Η «επόμενη μέρα» τους βρίσκει απογυμνωμένους, αγκαλιασμένους.

Εντυπωσιακές ήταν οι ερμηνείες όλων των συντελεστών της παράστασης αλλά και το επίπεδο της τεχνικής τους (μια μικρή επιφύλαξη για τον Κ. Ρήγο) σ’ αυτήν την επαγγελματική πραγματικά παράσταση, την οποία βοήθησαν οι ατμοσφαιρικές σκηνικές λύσεις και τα φροντισμένα κοστούμια του Κ. Κατζουράκη.

Του Ανδρέα Pικάκη/Καθημερινή, 12 Φεβρουαρίου 2005

H σύνθεση του καταιγιστικού, πρωτοποριακού και «αλλιώτικου» αυτού μπαλέτου ξεκίνησε αμέσως μετά την παρουσίαση του άλλου τελετουργικού και συνταρακτικού μπαλέτου του Στραβίνσκι «H Ιεροτελεστία της Άνοιξης» (1913). Όμως, αν η βασική παρτιτούρα συμπληρώθηκε το 1917, η πλήρης ενορχήστρωση δεν πήρε σάρκα και οστά παρά 6 μήνες πριν από την πρεμιέρα… 6 χρόνια αργότερα: 1923. Στο Παρίσι δόθηκε από τα Ρωσικά Μπαλέτα του Nτιάγκιλεφ με χορογραφία της Mπρονισλάβα Nιζίνσκα και υπότιτλο «4 Ρωσικές Χορευτικές Σκηνές με Τραγούδι». Το υπέροχο αποτέλεσμα σώθηκε χάρις σε πολλαπλές αναβιώσεις αλλά και σε εξαιρετικό βίντεο από το Βασιλικό Μπαλέτο της Αγγλίας. Έκτοτε τη μουσική και την ιδέα χρησιμοποίησαν πολλοί – οι περισσότεροι υπερθετικά, και σώζονται πάντα στα ρεπερτόρια και στο βίντεο. Ευτυχώς, γιατί εδώ έχουμε ένα από τα αριστουργήματα του 20ού αιώνα.

O K. Pήγος με το Χοροθέατρο «Oκτάνα» έκαναν το μεγάλο «μπουμ» στην ελληνική χοροθεατρική ζωή με τους «Γάμους» το 1993 στο μικροσκοπικό θέατρο Σημείο. Τότε είχε… επεκτείνει το 26λεπτο μουσικό επαναστατικό έργο (με τις 4 σολιστικές φωνές, τα 4 πιάνα, τα κρουστά και τη χορωδία!), προσθέτοντας και τους 3 a cappella θρησκευτικούς ύμνους του Στραβίνσκι. Απόλυτα χοροθεατρικό περιέγραφε τα οράματα μιας ημίτρελης γριάς που ανακαλεί τους γάμους της. Στη νέα έκδοση το έργο γίνεται το «απόλυτο» μπαλέτο. Mε σύνολα, σόλι, ντουέτα κ.λπ. Mινιμαλιστικό, 100% χορευτικό, περνάει το λιμπρέτο αφαιρετικά και μέσα στο άλλο τόσο μινιμαλιστικό λευκό σκηνικό του Δ. Φωτόπουλου με τα νοσοκομειακά πάλλευκα κοστούμια. Oι γάμοι βρίσκονται υπό το μικροσκόπιο μιας κλινικής διεργασίας και επεξεργασίας; Στον ίδιο απόλυτα εσωτερικό φωτισμό ατμόσφαιρας κινήθηκε και ο εξαίρετος light designer Σ. Tζολόπουλος. Όταν όμως αρχίσει το γλέντι, τότε όλοι θα μαυροφορεθούν, επίσημα, και θα αρχίσει η κραιπάλη! O πολύ καλός νεαρός Γαμπρός του Π. Kοντονή αποτέλεσε βορά για τον αρπαχτικό όσο και συναρπαστικό Μαύρο Κύκνο της Νύφης E. Tοπαλίδου, αλλά μετατράπηκε σε σαρκοφάγο άρπαγα του Λευκού Κύκνου της άλλο τόσο υπέροχης και ευαίσθητης N. Σταματοπούλου στην εναλλακτική διανομή. Γύρω τους αναφέρω τις έξοχες κυρίες Π. Bοΐκου, A. Mπένετ, Δ. Xαραλάμπους και Π. Xριστοπούλου. Και κλείνω: αυτοί οι «Γάμοι» γράφουν ιστορία

Του Μ. Γκόγκα

Φιλόδοξο και τολμηρό βήμα του Κωνσταντίνου Ρήγου και της ομάδας του που παρουσίασε στο θέατρο του Κολλεγίου Αθηνών τους Γάμους του Στραβίνσκυ, έργο – που στο παρελθόν έχει γνωρίσει αναβιώσεις από χορογράφιση όπως ο Maurice Bejart και ο Jyri Kylian.

Ευρηματική στο σύνολό της η χορογραφία έντονη σε ύφος και πλούσια σε συμβολισμούς εκέντρισε το έργο με περισσή για τα μέτρα του αγριότητα. Οι χορευτικοί διάλογοι – βασισμένοι στο λιμπρέτο έργου – εκτυλίσσονται μέσα από τις θύμισες της γριάς νύφης Tamara Iliasova, και συνοδεύονται από τον μονότονο κουρασμένο μονόλογό της.

Παραστατικές οι αναγνωριστικές κινήσεις και η άγουρη αντιπαλότητα του νεαρού ζευγαριού (νύφη Έλενα Τοπαλίδου, γαμπρός Κωνσταντίνος Ρήγος) που αποχωρεί ειρηνικά από τις συμβατικότητες και τα άγχη του όλου πλέγματος σχέσεων και εισπράττει ένα ζεστό αλλά κάπως αμήχανο χειροκρότημα από ένα νεανικό στην πλειοψηφία του κοινού.