Έντα Γκάμπλερ

Πρόκειται για το κλασικό έργο (1890) του Νορβηγού θεατρικού συγγραφέα και ποιητή Ερρίκου Ίψεν (1828-1906) (Πέερ Γκυντ 1876, Το κουκλόσπιτο 1878, Βρυκόλακες 1881, Ο εχθρός του λαού 1883, Η αγριόπαπια 1885, Ρόσμερσχολμ 1887, Κυρά της θάλασσας 1889, Αρχιμάστορας Σόλνες 1893, Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν 1896). Ανεβαίνει σε μετάφραση Έρι Κύργια και σε σκηνοθεσία-σκηνογραφία του πρωτοποριακού κου. Κωνσταντίνου Ρήγου, ιδρυτή του Χοροθεάτρου «Οκτάνα» το 1990. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο της κακότροπης «Έντα Γκάμπλερ-Τέσμαν» κρατά η παλιά συνεργάτις του σκηνοθέτη («Τα καινούργια ρούχα του αυτοκράτορα», 2009) και τηλεοπτική σταρ κα. Δήμητρα Ματσούκα. Ως εκ τούτου δεν παρακολουθείς μία κλασική παραγωγή.

Η «Έντα Γκάμπλερ» και ο σύζυγός της «Γιέργκεν Τέσμαν» (ο 34χρονος κ. Γιάννης Τσεμπερλίδης) επιστρέφουν στην νεοαποκτηθείσα βίλα τους στην Νορβηγία μετά το γαμήλιο ταξίδι τους, το οποίο είχε ως τελευταίο σταθμό το Τιρόλο. Εκεί περνούσε τα καλοκαίρια του ο Ίψεν πριν την επιστροφή στην πατρίδα του το 1891 (ύστερα από 27 έτη αυτοεξορίας), χρονιά παρουσίασης της «Έντα Γκάμπλερ» στο θέατρο της Χριστιανίας. Η ψηλομύτα και κακομαθημένη Έντα παντρεύτηκε τον Γιέργκεν και έστησε το νοικοκυριό τους με βάση μία προοπτική: την θέση καθηγητή πανεπιστημίου που περιμένει τον σύζυγό της να στρογγυλοκαθίσει. Ο Γιέργκεν έχασε νέος τους γονείς του και τον μεγάλωσαν οι δύο θείες του: η «Γιουλάνε Τέσμαν» (η κα. Κατερίνα Διδασκάλου) και η άρρωστη «Ρίνα». Αυτές εγγυήθηκαν για την αγορά του νέου σπιτιού, αφού χρηματοδοτούν την ζωή του ανηψιού τους. Η συγγραφική καριέρα του Γιέργκεν δεν φαντάζει πολλά υποσχόμενη. Ο παλιός εραστής της Έντα αντίθετα ονόματι «Άιλερτ Λέβμποργκ» (ο κ. Γιάννης Στάνκογλου) μόλις έχει κάνει πάταγο με το τελευταίο βιβλίο του. Διεκδικεί την θέση του καθηγητή σε έναν άτυπο διαγωνισμό, αφήνοντας την απασχόληση του παιδαγωγού στην οικία του διευθυντή της αστυνομίας, ο οποίος νυμφεύθηκε την γκουβερνάντα των παιδιών του «Τέα Έλβστεντ» (η κα. Βασιλική Τρουφάκου). Η Τέα, αφού ξεμυάλισε τον μεγαλύτερό της κατά 20 χρόνια αστυνομικό, μπλέχτηκε ερωτικά και με τον Άιλερτ και τώρα, αφού εγκατέλειψε τον σύζυγό της, βάζει στο μάτι τον εφηβικό της έρωτα Γιέργκεν. Το ιψενικό τρίγωνο Έντα-Γιέργκεν συμπληρώνει ο «Δικαστής Μπρακ» (ο κ. Ακύλλας Καραζήσης) ένας εκ των παρελθόντων θαυμαστών-εραστών της κόρης του στρατηγού Γκάμπλερ. Ο Μπρακ θέλει να είναι μέρος της ζωής της Έντα και κάνει ότι μπορεί, για να την απομακρύνει από τον Άιλερτ, που επιχειρεί να εισβάλλει στο τρίγωνο, και τον σύζυγό της.

Όσο ο διορισμός του Γιέργκεν καθυστερεί, η στερημένη Έντα βαριέται. Δεν αγαπά τον σύζυγό της. Απεχθάνεται την Τέα, που αδιαφορεί για το τι θα πει για αυτήν ο κόσμος. Γνωρίζει ότι η ίδια δεν θα τολμούσε ποτέ να ξεφύγει από τα «πρέπει» και τα «θέλω» της. Παντρεύτηκε για να έχει υπηρέτη, άλογο και ένα σπίτι «ανοιχτό» για κοινωνική ζωή. Όσο βλέπει το όνειρό της να απομακρύνεται, τόσο επιτείνεται ο εκνευρισμός της. Η δυστυχία της μεγαλώνει. Η ζήλια την κυριεύει. Η δειλία της την μετατρέπει σε αγρίμι, που καταφεύγει σε πράξεις με ανυπολόγιστες συνέπειες για τις ζωές όλων.

Στο μη κλασικό της παράστασης συμβάλλει το άχρονο της παραγωγής. Τα κοστούμια του κου. Γιώργου Σεγρεδάκη υποδηλώνουν την εποχή, χωρίς να την μιμούνται. Ενδιαφέρον το γκρι μπουκλέ μάλλινο κοστούμι του Δικαστή και το παλτό του Τέσμαν. Η γούνα υπάρχει σε αντρικό γιακά και ως αλεπού σε εμφάνιση της Τέα, αλλά και στο παλτό του Άιλερτ και σε ρούχο της θείας. Ο φραμπαλάς ξεπροβάλλει στις μανσέτες του Γιέργκεν. Το φούτερ του Τέσμαν φέρει κείμενο εν είδει συνθήματος. Τα σκηνικά του κου. Ρήγου είναι λειτουργικά. Ξεχωρίζει η πρακτική ιδέα του τζακιού και το εξώφυλλο του οικογενειακού φωτογραφικού άλμπουμ με τον προβοκατόρικο τίτλο «I was all fucking awesome». Η Έντα εξάλλου είναι καθηλωμένη στο «ένδοξο» παρελθόν της, ανίκανη να γίνει η μούσα του άντρα της ή να αντισταθεί στον «κόκκορα» του σπιτιού της Δικαστή Μπρακ. Το δράμα εξελίσσεται σε πολυτελή σαλόνια, ανάμεσα στις σκιές που αποζητά η ηρωίδα, με τις κουρτίνες που έστησε ο κ. Ρήγος και η συνεργάτις του κα. Μαίρη Τσαγκάρη να κρύβουν τους πόθους και τα σχέδια της νέας κυρίας, με την βοήθεια των φωτισμών του κου. Χρήστου Τζιόγκα. Ο σκηνοθέτης δεν ξεχνά το χορογραφικό βιογραφικό του («Δάφνις και Χλόη», «Τα καινούργια ρούχα του αυτοκράτορα», «American Dream»,«Αρκαδία»), εισάγοντας – με μέτρο – χορευτικές κινήσεις στο σκηνικό στήσιμο του θιάσου.

Η κα. Ματσούκα αποδεικνύεται για ακόμα μια φορά καλή θεατρική ηθοποιός («Χρυσές Δουλειές» 2010, «Τα καινούργια ρούχα του αυτοκράτορα» 2009). Όπως όλοι οι μεγάλοι ηθοποιοί έχει και αυτή την μανιέρα της. Δεν είναι όμως βολεμένη μέσα σε αυτήν. Η επιλογή της κας. Ματσούκα, για να υποδυθεί την Έντα Γκάμπλερ γαργαλάει το μυαλό του θεατή. Είναι μία ηθοποιός, που προσελκύει κόσμο στα ταμεία. Το κοινό γοητεύτηκε και γέμισε το θέατρο. Η κα. Ματσούκα είναι πειστική ως μια γυναίκα που βρίσκει λύτρωση στις πράξεις ελεύθερης βούλησης. Η ηθοποιός δημιουργεί ένα ενδιαφέρον πορτρέτο ενός μοιραίου θηλυκού, που συνδυάζει την ομορφιά με το θάρρος. Η κα. Ματσούκα παίζει πάντα την ωραία και μοιραία γυναίκα, αλλά δεν βασίζεται μόνο στην εξωτερική της εμφάνιση και στην αύρα της. Κάθε φορά είναι καλύτερη, αποδεικνύοντας ότι ψάχνει την τέχνη της. Θα ήταν άραγε αρκετά απαιτητικό για την ίδια να υποδυθεί κάτι διαφορετικό;

Ο κ. Τσεμπερλίδης είναι απολαυστικός ως άνθρωπος που «έχει γεννηθεί με ένα ασημένιο κουτάλι στο στόμα του». Δεν χάνει το κέφι του αν και συμβιβασμένος με το μοναδικό ταλέντο του συλλογέα, αποδεχόμενος ότι είναι καλός στο να βάζει στην σειρά τα πράγματα των άλλων. Η ενζενί κα. Τρουφάκου, που έπαιζε και πέρισυ Ίψεν («Αρχιμάστορας Σόλνες»), έχει όση αφέλεια απαιτεί ο ρόλος και όση πονηριά διακρίνει μια γυναίκα. Λίγα πράγματα μπορεί να κάνει ο κ. Στάνκογλου στον ρόλο του Άιλερτ (υποψήφιος από την Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου για το βραβείο β’ ανδρικού ρόλου για την ταινία«Xenia»). Συνήθως ξεχωρίζει σε μεγαλύτερους ρόλους («2004, Οδηγίες Χρήσεως» 2005, «Ηλέκτρα» 2006, «Festen» 2006). Η κα. Μαριέττα Σγουρδαίου (οικονόμος-τροφός Μπέρτε) υπήρξε δασκάλα του κου. Κωνσταντίνου Ρήγου στην Κρατική Σχολή Ορχηστικής Τέχνης. Αλλά και ο κ. Τσεμπερλίδης γνωρίζει από τα νειάτα του τον σκηνοθέτη, αφού είναι απόφοιτος της Δραματικής Σχολής του Κ.Θ.Β.Ε., του χοροθεάτρου του οποίου ο κ. Ρήγος υπήρξε καλλιτεχνικός υπεύθυνος από το 2001 ως το 2005.

Πηγή: http://critics-point.gr/?p=2615

Προτού ακόμα χτυπήσει το τρίτο κουδούνι, μια κίνηση τραβά την προσοχή των θεατών: πίσω από την κουρτίνα που καλύπτει σχεδόν τη μισή σκηνή , μια γυναίκα προχωρά συνεχώς μέχρι την άκρη της χωρίς ποτέ να την προσπερνά. Φαίνεται ανυπόμονη, σαν να περιμένει κάτι που ποτέ δεν έρχεται. Είναι η Έντα Γκάμπλερ,ξεπεσμένη κυρία αριστοκρατικής καταγωγής, άκαμπτη κι αδιάλλακτη που αποστρέφεται την ιδέα της ανελευθερίας και των συμβιβασμών. Αναγκασμένη να κάνει μια μεγάλη υποχώρηση και να συνάψει γάμο με έναν πολλά υποσχόμενο ακαδημαϊκό, αποτυγχάνει μένοντας ανικανοποίητη και δυστυχισμένη. Μια ύπαρξη κενή από σκοπό και νόημα, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να απαλλαγεί από την αφόρητη πλήξη της, αποφασίζει με ψέματα και δολοπλοκίες να κινήσει τα νήματα της ζωής των άλλων. Σιγά σιγά, μπλέκεται και η ίδια στον ιστό που έχει υφάνει και εν τέλει οδηγείται στην τραγωδία και στην αυτοκαταστροφή.

Η ιψενική ηρωίδα έχει ανατραφεί μέσα σε ένα συντηρητικό περιβάλλον από τον στρατηγό πατέρα της και έχει μάθει να αγαπά και να εκτιμά μόνο το απόλυτο και το ωραίο. Επιθυμεί υπηρέτες, άλογα, πλούτη και μεγάλη ζωή. Είναι εκείνη η θαρραλέα γυναίκα που δεν διστάζει να χειριστεί τα όπλα μαθαίνοντας σκοποβολή και συνάμα η δειλή που δεν τολμά να έρθει αντιμέτωπη ούτε με τον έρωτα ούτε και με την προοπτική της μητρότητας. Μέσα στο μυαλό της είναι άρρηκτα και νοσηρά συνυφασμένα η ομορφιά με μια εγκληματική πράξη όπως ο θάνατος από ελεύθερη βούληση, όταν μάλιστα έχεις επιλέξει να ζήσεις και να φύγεις όπως και όποτε εσύ αποφασίσεις.

Η Δήμητρα Ματσούκα (Έντα Γκάμπλερ) αναλαμβάνει τον δύσκολο ομώνυμο ρόλο και καταφέρνει να αποδώσει τις λεπτές ψυχολογικές αποχρώσεις του χαρακτήρα της. Η δυσαρέσκεια είναι διάχυτη στο πρόσωπό της όταν διαπιστώνει ότι περιστοιχίζεται από μίζερες συνθήκες που κάνουν τη ζωή της γελοία, όπως ομοίως έκδηλη είναι η αλαζονεία απέναντι σε όσους θεωρεί κοινωνικά κατώτερούς της. Ταυτόχρονα, αποπνέει μια ρεαλιστικά εκνευριστική χαιρεκακία βλέποντας ότι βρίσκουν στόχο οι ραδιουργίες της που παρασύρουν έναν άνθρωπο σε αδιέξοδο και απελπισία. Ωστόσο, στις σκηνές που οι τόνοι ανεβαίνουν, θα χρειαζόταν μάλλον περισσότερη ένταση στη φωνή της για να υπογραμμιστεί πιο αδρά το βάθος της εσωτερικής τραγικότητας της ηρωίδας.

Ο Ακύλλας Καραζήσης αναμετράται για άλλη μια φορά ιδανικά με τον γνώριμο σε αυτόν δικαστή Μπρακ. Ο δικαστής διακατέχεται από υφέρποντα κυνισμό τον οποίο ξεδιπλώνει σκόπιμα διαβάζοντας ανθρώπους και καταστάσεις. Είναι ο μόνος που αντιλαμβάνεται τον ηθικό αυτουργό του κακού την ίδια στιγμή που εκμεταλλεύεται μέχρις εσχάτων την εξουσία που του δίνει η θέση του επιδιώκοντας να θέσει υπό την ερωτική κυριαρχία του την Έντα. Σε κάποιες απόπειρες διακωμώδησής του πάντως, δεν αποφεύγεται μια δόση υπερβολής.

Ο Γιάννης Στάνκογλου είναι πειστικός ως Άιλερτ Λέβμποργκ, ένας προικισμένος πανεπιστημιακός που όμως χάνει άσκοπα τον χρόνο του και φθείρεται ανάμεσα σε ασωτίες και καταχρήσεις χωρίς ουσία. Μιλά με πάθος για το καινούριο βιβλίο που ετοιμάζει και το ξέσπασμά του είναι μετρημένο όταν ανακαλύπτει ότι έχει πέσει θύμα προδοσίας. Ατμοσφαιρική επίσης η σκηνή αναμέτρησης με την Έντα χάριν του παλαιού έρωτά τους.

Η Κατερίνα Διδασκάλου επιβάλλεται ως αρχοντική παρουσία στον σύντομο ρόλο της Γιουλάνε Τέσμαν, μίας από τις θείες του συζύγου. Διαθέτει σκηνική άνεση και χρωματίζει εύστοχα τη φωνή της όπου χρειάζεται είτε με έπαρση, είτε με ελαφριά ειρωνεία, είτε με πιο παιχνιδιάρικη διάθεση.

Ο Γιάννης Τσεμπερλίδης ερμηνεύει με φυσικότητα τον Γιέργκεν Τέσμαν, τον ανώριμο και καλοκάγαθο σύζυγο της Έντα, ενώ διατηρεί τις ισορροπίες μιας προσωπικότητας που θα μπορούσε εύκολα να κατρακυλήσει σε εντελώς δεύτερη μοίρα.

Η Βασιλική Τρουφάκου κάνει δυναμικό ξεκίνημα ως αφελής Τέα Έλβστεντ που ανυποψίαστη δίνει όλες τις απαντήσεις τις οποίες ύπουλα εκμαιεύει από εκείνη η Έντα. Στη συνέχεια γίνεται κάπως πιο υποτονική για να επανέλθει προς το τέλος της παράστασης.

Καίρια, τέλος, η Μαριέττα Σγουρδαίου στον ρόλο της υπηρέτριας Μπέρτε.

Ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Ρήγος ορθώς δίνει έμφαση στις ερμηνείες και την ψυχοσύνθεση των χαρακτήρων του και ειδικό βάρος στις μεταξύ τους διακυμάνσεις και αντιθέσεις. Έτσι, αποτυπώνεται μια ευρεία γκάμα διαχρονικών τύπων ανθρώπου: ο σκληρός, ο απαθής, ο πονηρός, ο απλοϊκός, ο αυτοκαταστροφικός, ο αμοραλιστής. Έξυπνο όσο και λειτουργικό το εύρημα με την ημιδιάφανη σκούρα κουρτίνα πίσω από την οποία «κρύβεται» συχνά η πρωταγωνίστρια προσδίδοντας έτσι στην υπόστασή της σκοτεινές πινελιές.

Ενδιαφέρουσες συνολικά και οι ενδυματολογικές επιλογές (Γιώργος Σεγρεδάκης) με λίγες άστοχες εξαιρέσεις, ενώ το όλο σκηνικό συμπληρώνουν τα προσεγμένα ειδικά εφέ του Μιχάλη Σαμιώτη.

Σε γενικές γραμμές, πρόκειται για μια καλοδουλεμένη παράσταση χωρίς ιδιαίτερες συναισθηματικές εξάρσεις ή κορυφώσεις που στηρίζεται κυρίως στις υψηλές ερμηνευτικές τεχνικές και περιγράφει διάφορες εκφάνσεις της γυναικείας κυρίως ιδιοσυγκρασίας, αλλά και που φαντάζει αρκετά επίκαιρη καθώς οι βασικές πτυχές της ανθρώπινης φύσης παραμένουν αναλλοίωτες μέσα στον χρόνο.

Πηγή: http://www.culturenow.gr/37209/enta-gkampler-kwnstantinos-rhgos-kritikh-theatroy

Του Κωνσταντίνο Μπούρα

Αυτό που διαφοροποιεί την Έντα Γκάμπλερ από τις άλλες δραματικές ηρωίδες είναι η πιστολιά στο τέλος. Η Μήδεια αποδρά, η Φαίδρα όχι, η Ιοκάστη όχι, όμως αναγκάζονται σε αποχώρηση. Μόνον η Αντιγόνη κατεβαίνει οικειοθελώς στον Άδη, αλλά ζωντανή. Θα πεθάνει ίσως από ασιτία – απροσδιόριστο. Η ιψενική ηρωίδα πεθαίνει εκεί ακριβώς που θα άρχιζε η κωμωδία, η ανθρώπινη κωμωδία του ιψενικού τριγώνου, των συμβατικών αστικών γάμων, των αμοιβαίων υποχωρήσεων και συμβιβασμών, της λαθραίας ανθρώπινης επιβίωσης, του «μισή ντροπή δική μου και μισή δική σου»… Η Έντα Γκάμπλερ δεν παίζεται, γιατί δεν είναι πλάσμα του κόσμου τούτου. Είναι ονειρική, είναι αντισυμβατική, είναι τέλεια σαν «αθάνατη θεά» που κατέβηκε κατά λάθος ή από περιέργεια στον κόσμο μας. Η Έντα Γκάμπλερ είναι ασυμβίβαστη γιατί δεν δέχεται ούτε θεό ούτε δαίμονα, γιατί βιάζεται να πάει σε ένα σύμπαν που θα είναι αυτή ο θεός εκεί. Δεν αυτοκτονεί. Δοξάζει τη Ζωή και την Ελευθερία, το Αυτεξούσιο και την Ανεξαρτησία. Είναι μόνη, τραγικά μόνη, σαν θεός πάνω στο σταυρό. Είναι αρχετυπική. Το σίγουρο όμως είναι ότι δεν είναι ρεαλιστική. Πώς παίζεται αυτός ο ρόλος; Δεν παίζεται, παρά μόνον με αφαίρεση στυλιζάρισμα, απόλυτο έλεγχο των εκφραστικών μέσων, σιγή και σιωπή, απόσταση από μανιέρες, ευκολίες, συμβατικούς θεατρικούς κώδικες. Η Έντα Γκάμπλερ ή υπάρχει επί σκηνής ή καλόν είναι να ακούμε τα λόγια της από τον δημόσιο ντελάλη, όπως θα έλεγε ο Άμλετ.

Όταν υποδύθηκε η Ρούλα Πατεράκη την Έντα Γκάμπλερ γνώρισε επιτυχία γιατί ταίριαξε ο ψυχισμός της ηθοποιού με το εσωτερικό πεδίο του μυθικού προσώπου κι εκεί έγινε μια περίεργη αλχημεία ταύτισης και διαφοροποίησης που έδωσε μια ανάγλυφη προοπτική στο κείμενο.

Στην παράσταση του θεάτρου «Σημείο» σε σκηνοθεσία του χορογράφου Κωνσταντίνου Ρήγου η καλή ηθοποιός Δήμητρα Ματσούκα υπερβαίνει τον εαυτό της, πόρρω όμως απέχει από το νεραϊδικό Έντα Γκάμπλερ. Όπως και στον «Πέερ Γκυντ» και στο «Ρόσμερσχολμ», η βαριά σκανδιναβική παράδοση της αφήγησης εκείνες τις μακριές ατέλειωτες νύχτες του χειμώνα, γίνεται με κλειστά μάτια, δίπλα στη φωτιά. Δεν υπάρχει οπτική επαφή με τον ραψωδό, αρκεί το παραμύθιασμα της φωνής του. Η Έντα Γκάμπλερ ακούγεται, δεν βλέπεται. Όχι γιατί είναι ακριβοθώρητη, αλλά γιατί είναι αλλοδιαστασιακό ον. Ορθώς ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Ρήγος την τοποθετεί πίσω από μαύρα τούλια. Είναι σκοτεινή, σαν τον Θάνατο, σαν την Αστάρτη, τη Νέμεση και τη Μοίρα. Είναι πολεμοχαρής κι αιμοσταγής. Κι αφού ο πολιτισμός δεν της επιτρέπει να ανοιχτεί και να εκτονώσει τα δολοφονικά ένστικτά της, τα στρέφει κατά του εαυτού της. Αυτοκαταστρέφεται γιατί ΔΕΝ ζει, με τους δικούς της όρους, δηλαδή άνευ όρων και ορίων. Χωρίς αιδώ, χωρίς χαλινό, χωρίς να δίνει λογαριασμό σε κανέναν. Αμαζόνα. Αυτή είναι η Έντα Γκάμπλερ.

Η παράσταση του θεάτρου «Σημείο» ήταν αριστουργηματική, γιατί αποτελούσε νόμιμη και σεμνή ανάγνωση του ιψενικού μυθιστορήματος. Ευτυχώς, ο Κωνσταντίνος Ρήγος, κρατήθηκε για πρώτη φορά μακριά από το αγαπημένο του κιτς και την παρώδησή του. Όλα ήταν άψογα και μεσογειακώς σκανδιναβικά. Οι δύο πολιτισμοί συγκοινωνούν μέσω της Υπερβορείας από την οποία κατέρχεται (ή ανέρχεται;) ο Απόλλωνας.

Λίγο ακόμα πιο ανέκφραστη κι ακίνητη η πρωταγωνίστρια, χωρίς σχολιασμούς με τα μάτια και τη μιμική του προσώπου, χωρίς καθόλου περιττούς ακκισμούς και θα αγγίξουμε το υποδειγματικό.

Δεν το περίμενα. Το εύγε ανήκει σε όλους, στην παραγωγή της People, αλλά κυρίως στην Ιωάννα Μακρή και στο Νίκο Διαμαντή, με την υψηλή αισθητική και οι δύο, που μόνον επιτυχίες στεγάζουν και φιλοξενούν στον θεατρικό ναό τους.