Η μνήμη των κύκνων

Του Ανδρέα Ρικάκη

Τι μνήμες μπορεί να έχει ένας σύγχρονος – και μάλιστα νέος ή νεότερος – θεατής (από εκείνους που συρρέουν στις παραστάσεις του Χοροθεάτρου ΚΘΒΕ) από ένα τροχόσπιτο; Από ένα αντίγραφο του Δαβίδ Μικελάντζελο; Από ένα πάτωμα στρωμένο με… 4.500 μπομπονιέρες; Τόσες ήταν με διαβεβαίωσε ο σκηνογράφος Κ. Μακλέλαν που κάλυψε την αχανή σκηνή της ΕΜΣ Θεσσαλονίκης για τις ανάγκες της νέας παραγωγής του Κ. Ρήγου «Η μνήμη των κύκνων».

Πρόσθεσε, μάλιστα, μια ηλεκτρική κουζίνα, στην οποία μαγειρεύεται μακαρονάδα με σάλτσα που τα κρεμμυδάκια της… τσούζουν τα μάτια των θεατών! Και όχι μόνο: σπαρμένα επιπλάκια του πικ-νικ, ένα ψυγείο, ένας καταψύκτης, μια ντουσιέρα… Τι μνήμες να έχει όλο το κοινό που έσπευδε ενθουσιαστικά για ένα περίπου μήνα στο χοροθεατρικό αυτό έργο που αποτελεί ορόσημο στην εξέλιξη του είδους στον τόπο μας – και όχι μόνο – τι μνήμες από την Ίμα Σουμάκ, τον Έλβις, τον Ντιν Μάρτιν, αλλά και το ανεκδιήγητο εκείνο «Θα γίνω για σένανε Τζέιμς Μποντ» – έτσι! Στο βάθος μια τεράστια πινακίδα δήλωνε Swan Lake, στο μικρόφωνο ένα cow-girl μας καλωσόριζε σε γλέντι και μας παραμύθιαζε σε κάποια Ονέτ και κάποιο Ζίγκφριντ που πήγανε, λέει, σε μια λίμνη. Ακόμη, μια τηλεπαρουσιάστρια γλυκανάλατη – φυσικά! – μας έδινε τη συνταγή για κύκνο στο φούρνο, ένας Αλβανός τσακωνόταν σε άπταιστα αλβανικά με την καλή του, πριν μια Miss Swan κατρακυλήσει από τη δόξα στο σακάτεμα, ενώ πληροφορηθήκαμε μεταξύ άλλων ότι «κυκνωμένος» είναι ο δεσμευμένος με κύκνο και «κυκνουργία» μια απόλυτα προσδιορισμένη πλεκτάνη… που οδηγεί τον κύκνο σε ανήθικη συμπεριφορά!

Αυτά και άλλα πολλά, αμέτρητα, στη σχεδόν δίωρη «Μνήμη των κύκνων», όπου όμως μήπως οι κύκνοι είναι εκείνοι που κάτι θυμούνται; Τα σπαράγματα της μουσικής από δύο ξεχαρβαλωμένες ηλεκτρικές κιθάρες live επί σκηνής ή τον original Τσαϊκόφσκι από το play-back; Στο κοινό απαιτήθηκε να ξεχάσει τη διαβόητη «Λίμνη». Γιατί εδώ ο Ρήγος δεν «μοντερνοποίησε» το κλασικό αριστούργημα. Το ανέτρεψε οριστικά. Και καθοριστικά.

Σε μια παράσταση – σταθμό όπου αποκαλυπτικοί νεότεροι συνεργάτες (Δ. Κουρτάκης: ηχητική εικόνα, Σ. Τζολόπουλος και Τ. Δαηλίδης: φωτισμοί, Ν. Δημητρίου με τον Ρήγο στα κοστούμια) προσέφεραν ό,τι το πιο αλλιώτικο αν όχι far-out. Ας προσθέσουμε ότι η 15μελής ομάδα είναι η καλύτερη που είχε ποτέ ο τόπος μας – τεχνικά και εκφραστικά υπερέχει πολλών του εξωτερικού – οπότε ένα μεγάλο μπράβο στον δάσκαλό της Δ. Κυανίδη. Θα την… αναθυμηθούμε αυτή τη «Μνήμη των Κύκνων» τον Μάη στη Λυρική Σκηνή, οπότε θα τα ξαναπούμε. (Θεσσαλονίκη, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 24-26/1).

Υ.Γ. Και τι να πεις για το glossy έντυπο πρόγραμμα που περιέχεται σε μια κονσέρβα μάρκας Κύκνος;

Του Ανδρέα Pικάκη/Καθημερινή, 29 Ιουνίου 2002

Το Χοροθέατρο του KΘBE περιέλαβε και φέτος στον προγραμματισμό του την παρουσίαση της καινούργιας παραγωγής του στην Αθήνα. Έτσι, όπως και πέρυσι την άνοιξη με τον «Κυανοπώγωνα» (Pήγος – Φωτόπουλος – Kουρτάκης), φέτος μας έφτασε «H μνήμη των κύκνων» (Pήγος – Mακ Λέλαν – Kουρτάκης). Kαι πάντα στη Λυρική Σκηνή την οποία επισκεφτήκαμε δις (29, 30/5). Eξαίρουμε την πρωτοβουλία που ξεκίνησε από τον πρώην καλλιτεχνικό διευθυντή του KΘBE κ. Δ. Xρονόπουλο και συνεχίζεται με τον νυν B. Aρδίτη. Και βέβαια με την άμεση συνεργασία του K. Pήγου, καλλιτεχνικού υπευθύνου του Χοροθεάτρου. Ελπίζουμε να γίνει θεσμός. Kαι να υπάρξει, επιτέλους, ανταλλαγή με το Μπαλέτο της E.Λ.Σ., ώστε να παρουσιάζονται οι δικές του παραγωγές στη Θεσσαλονίκη. Άσχημα θα ήταν να αναβιώσουν στο απλωτό Μέγαρο Μακεδονικών Σπουδών η «Pαϋμόντα» ή «O Καρυοθραύστης»; Ας το σκεφθούν οι ιθύνοντες.

Δεν χρειάζεται να επαναλάβουμε σε αυτό το σημείωμα το επίπεδο στο οποίο έχει φτάσει το χορευτικό σώμα του KΘBE, το δεύτερο μετά το Μπαλέτο της E.Λ.Σ. κρατικό χορό-σύνολο. Ενισχυμένο με τα έξοχα στελέχη του Χοροθεάτρου «Oκτάνα» αποτελεί όχι πλέον μια εφάμιλλη των του εξωτερικού ομάδα. Είναι καλύτερη από πολλές επιφανείς ομόλογες που έχουμε την τύχη να δούμε εκεί κι εδώ (Φεστιβάλ Αθηνών, Καλαμάτας κ.ά.). Ακόμη και με κάποιες αντικαταστάσεις σε πρωταγωνιστικούς ρόλους που πραγματοποιήθηκαν ύστερα από τραυματισμούς, το χορό-επίπεδο στην Αθήνα ήταν το ίδιο υψηλό με εκείνο της Θεσσαλονίκης που είδαμε τον χειμώνα. Όμως, είναι πια γνωστό τοις πάσι ότι το γενικότερο επίπεδο των «μοντέρνων» χορευτών μας είναι εξαιρετικό.

Ας σταθούμε λίγο στη δουλειά του Pήγου, του καλύτερου χορογράφου της νεότερης γενιάς όπως ξαναγράψαμε, και όπως αυτή εξελίσσεται τα τελευταία χρόνια. «Xοροθεατρική» χαρακτηρίζεται και, αναμφισβήτητα, είναι. Σενάρια, δομές, ιδέες, ακρότητες, προκλήσεις, όψεις –συνήθως καλειδοσκοπικές ή από παραμορφωτικούς φακούς ιδωμένες– έντεχνοι αυτοσχεδιασμοί, εκλεκτές συνεργασίες, όμως παράλληλα και ατέλειες. Oι δύο τελευταίες δημιουργίες χαρακτηρίζονται –πέρα από την αναμφισβήτητη ευρηματολογία– και από κάποια «θεατρική» φλυαρία. Παλαιότερα, ο Pήγος ήταν ακριβέστατος στα timings του («Oι Γάμοι», «Δάφνις και Xλόη», «Ξενοδοχείο Oρφέας», «H Κυρία με τις καμέλιες»).

Tώρα, κάπου παραδίνεται στη χαλαρή απόλαυση της επιμήκυνσης. Kαι το βηματολογικό/χορευτικό του γλωσσάρι μοιάζει να επαναλαμβάνεται χωρίς να εξελίσσεται. Bολή; Πενία «τεχνολογικής» έμπνευσης; Προσωρινή κόπωση; Θα φανεί πολύ σύντομα στην καινούργια παραγωγή. Επί του παρόντος, το Χοροθέατρο KΘBE ταξιδεύει στο εξωτερικό με έργα του ρεπερτορίου του Pήγου που εντυπωσιάζουν και γοητεύουν άμεσα. Ας μείνει και κάποιος χρόνος για περισυλλογή.

Της Βίκυς Χαρισοπούλου/Τα Νέα, 30 Ιανουαρίου 2002

Μπομπονιέρες, κάμπινγκ, τροχόσπιτα και «Μνήμη των κύκνων» σε χοροθέατρο. Η Λίμνη έγινε Μνήμη…

Η λίμνη των κύκνων υπάρχει, αλλά με… ρεβιζιονιστική οπτική. Στο 2002 οι κύκνοι είναι σύγχρονοι άνθρωποι και από τη Λίμνη έμεινε η Μνήμη.

«Τόση ομορφιά, τόσο παραμύθι πώς θα το αντέξεις; Άκου, λίμνη των κύκνων… Τα παραμύθια τέλειωσαν. Τώρα ζούμε την παράταση, την αλήθεια: Αυτοί ζήσαν καλά κι εμείς χειρότερα», μου έλεγε νεαρή φίλη, όταν έμαθε για την παράσταση του Χοροθεάτρου στο ΚΘΒΕ που θα παρακολουθούσα.

«Όχι η λίμνη, η μνήμη των κύκνων», την διόρθωσα. «Διασκευή-αναθεώρηση του παραμυθιού είναι η παράσταση του Κωνσταντίνου Ρήγου».

Όχι, η παράσταση δεν άρχισε. Μην μπερδευτείτε, όταν μπαίνοντας στην πλατεία δείτε στη σκηνή τους χορευτές να κινούνται και τον Κωνσταντίνο Ρήγο (με πλάτες στο κοινό) να τους παρατηρεί.

Οι μπομπονιέρες: Όχι, εδώ γάμος δεν γίνεται. Καλύπτουν το δάπεδο της σκηνής αλλά, πρόκειται για σκηνογραφικό εύρημα, κάνουν κάτι σε φτερά, «κυκναρίζουν» τον χώρο…

«Κυκναρίζω» εξάλλου – μας πληροφορεί σε σειρά σχετικών λημμάτων, δίκην λεζαντών – το πρόγραμμα-ρολό φωτογραφιών, πως σημαίνει «συμπεριφέρομαι με ειδικές αποχρώσεις εγωπάθειας που θυμίζουν ναρκισσευμένο κύκνο». Και «κυκνίζω»: κινώ με επιτήδευση την περιοχή λαιμό-κεφάλι, υπεκφεύγω.

Το σκηνικό: Πέραν των μπομπονιερών, ένα τροχόσπιτο, ένας Κούρος, ένα μικρόφωνο σε βάση, μια καρέκλα-ξαπλώστρα, δύο μουσικοί με ηλεκτρικές κιθάρες και μια φωτεινή επιγραφή «Swan Lake».

Η μουσική του Τσαϊκόφσκι υπάρχει ως μνήμη. Ως αναφορά. Το βασικό μοτίβο επαναλαμβάνεται, μπλέκεται με ρεφρέν ήχων από τη δεκαετία του ’60 (Ντόνα Σάμερ, Έλβις Πρίσλεϊ) και ολίγον από ντίσκο.

Το λιμπρέτο: Κυρίως στα αγγλικά. Ολίγα ελληνικά και μια «ιδέα» από αλβανικά (σημ.: το πολυεθνικό της λίμνης-κάμπινγκ βρίσκεται, κατά τον ανατροπέα προσαρμογέα στα «καθ’ ημάς» Κωνσταντίνο Ρήγο, στην Αμερική). Υπάρχει και η Οντέτ και ο Ζίγκφριντ, αλλά δεν είναι βασιλιάδες. Ένα ζευγάρι που ζει σ’ ένα τροχόσπιτο είναι…

Τα κοστούμια: Παρδαλά. Ευτελισμένα, κιτς – αντιπροσωπευτικά του τρόπου και της ζωής των σύγχρονων ανθρώπων.

Οι άνδρες: Κυρίως γυμνοί. «Χωρίς περικοπές» προειδοποιεί εξάλλου το πρόγραμμα αλλά… δεν σοκάρουν. Ο σεξισμός απουσιάζει πλήρως ακόμη και ως ερωτισμός. Άνδρες και γυναίκες εμφανίζονται με εξαίρεση την επιτηδευμένα – ως εκ του ρόλου – προκλητική Κατερίνα Κερβανίδου, άφυλοι, με κορμιά μίζερα, συρρικνωμένα, ανέραστα.

Οι γυναίκες: Πάσχουσες, κουτσές, στραβές (γιατί τόση αντιπάθεια;).

Σε παρένθεση: Η σύλληψη ενδιαφέρουσα ή… όπως το πάρει κανείς. Οι χορευτές όμως είναι καλοί. Ξέρουν να χορεύουν, κατέχουν το όραμα της λίμνης, δημιουργούν όμως και στην ανατροπή του παραμυθιού.

Καλύτερη στιγμή: Η χορευτική ερμηνεία της Αμάλια Μπένετ (και βοηθός χορογράφου) ως τραυματισμένος κύκνος-άνθρωπος ­ γυναίκα με τα πόδια-φτερά της δεμένα σε ξύλινα δοκάρια. Ανυπέρβλητη.

Οι προεκτάσεις-ερμηνείες: Ο εγκλεισμός του σύγχρονου ανθρώπου στις κοινωνικές συμβάσεις. Πολιτικές και αδιέξοδες, ισχυρίζεται ο δημιουργός τής παράστασης Κωνσταντίνος Ρήγος.

Λύση: Ίσως ο θάνατος (τον μορφοποιεί ο ίδιος ως μαύρος κύκνος – Ρότμπαρτ (;) που κυριαρχεί στη σκηνή ως κύκνος – τραβεστί με ίχνη από λευκά πούπουλα στο κατάμαυρο πέπλο της φουστίτσας του.

Συμπέρασμα: Χμμμ… Ενδιαφέρον, αλλά όχι τόσο όσο η προ τριετίας «Ωραία Κοιμωμένη» του ίδιου και όχι άλλο αδιέξοδο. Μια πρόταση ζωής και ας είναι… κύκνεια.

Οδηγίες «χρήσης»

Το θέατρο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών μπορεί να ξεχάστηκε – ήταν κλειστό μήνες τώρα – αλλά παραμένει στη θέση του. Απέναντι από τον Λευκό Πύργο. Κλασικά.

«Στο Κρατικό Θέατρο» λες στον ταξιτζή και σε πάει «ντουγρού». Εθνικής Αμύνης 2. Πιο «καρδιά» της πόλης δεν γίνεται.

Αν προτιμάτε Ι.Χ. μην ψάξετε για πάρκινγκ στους γύρω δρόμους. Πληρώστε 5 ευρώ και εμπιστευθείτε το στο ιδιωτικό πάρκινγκ της Εθν. Αμύνης (περί τα 50 μέτρα πιο πάνω από το θέατρο).

Κλείστε έγκαιρα θέση τηλεφωνικά (0310-223.785).

Πόσο: Εισιτήρια προς 14,67 ευρώ για την πλατεία και τα θεωρεία 8,80 ευρώ το φοιτητικό.

Η κονσέρβα «Κύκνος» που σας προσφέρεται αντί 4,4 ευρώ δεν περιέχει τοματοπολτό. Είναι το πρόγραμμα της παράστασης εγκλωβισμένο κι αυτό όπως οι κύκνοι του έργου στην εικόνα-κονσέρβα των χορηγών του.

Πότε: Η παράσταση ανεβαίνει καθημερινά (από Τρίτη ώς Κυριακή) στο θέατρο της ΕΜΣ έως τις 17 Φεβρουαρίου.

Η παράσταση θα «κατεβεί» μάλλον τον Μάιο.

Της Μίρκας Δημητριάδη – Ψαροπούλου/Ελευθεροτυπία, 12 Μαρτίου 2002

Στην επιβλητική αίθουσα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών της συμπρωτεύουσας το Χοροθέατρο του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος παρουσίασε σε μια σειρά παραστάσεων το χορευτικό έργο «Η Μνήμη των Κύκνων», σε χορογραφία/σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Ρήγου.

Η πρωτοτυπία του τίτλου προδιαθέτει για τη «δευτεροτυπία» του θεάματος, εντρυφώντας στις προεκτάσεις ενός και κατ’ επέκταση κάθε θέματος σαν τους κύκλους που σχηματίζονται γύρω από την πτώση μιας πέτρας σε υδάτινη επιφάνεια. Και όσο μεγαλύτερη η επιφάνεια του θεάματος και βαρύτερος ο όγκος του χορογράφου τόσο και περισσότεροι και οι κύκλοι γύρω από το συμβάν. Και η «Μνήμη των Κύκνων» αποδείχθηκε μεγάλη επιφάνεια, όση και η φαντασία του Ρήγου.

Φανταστείτε την πλατιά σκηνή του θεάτρου σαν ένα χιονισμένο τοπίο, κατάσπαρτο από «αυτοφυείς» λευκές μπομπονιέρες, ανάμεσα στις οποίες κυκλοφορούν ανέμελα ατημέλητοι χορευτές, ενώ στο βάθος ένα τροχόσπιτο με εκδρομικά τραπεζάκια, με γύρω «φιλόξενα» πολυθρονάκια προσδίδουν την «ξεδιψαστική» αίσθηση της ξεκούρασης. Και η παράσταση έχει αρχίσει. Μια κοπέλα με western στολή διηγείται κάποια ιστορία, συνοδεία ηλεκτρικής κιθάρας, ενώ ο Ρήγος (εννοούμε το χορογράφο), ολόγυμνος, (εννοούμε ολόγυμνος) περιφέρεται στη σκεπή του τροχόσπιτου, ρίχνοντας διάφορα αντικείμενα που προσπαθούν να αρπάξουν οι χορευτές από κάτω. Κάποιοι αρχίζουν να χορεύουν ένα βαλς του Τσαϊκόφσκι από τη Λίμνη των Κύκνων, όταν η Αμαλία Μπένετ εξαγγέλλει διαγωνισμό κολύμβησης. Και την ώρα που κάποιοι χορεύουν disco, οι τέσσερις μικροί κύκνοι της «Λίμνης» εκτελούν σε άψογο κλασικό στιλ τη γνωστή χορογραφία. Ένας μάγειρας εμφανίζεται έτοιμος να βάλει στο φούρνο τον κύκνο, φυσικά γυμνό, που υποδύεται ένας χορευτής φορώντας μόνο το αλεύρι με το οποίο τον πασπάλισαν. Αναγγέλλεται η άφιξη ενός τσίρκου κύκνων κι αργότερα «Διαγωνισμός Miss Swan» υπό τους ήχους του Sweet Valentain και ξαφνικά, για να σπάσει η μονοτονία της «σοβαρής ατμόσφαιρας», ο Bond (James Bond) χορεύει τσιφτετέλι. Τέσσερις γυμνοί άνδρες (τα ενδύματα δεν κόστισαν σχεδόν τίποτα στην παραγωγή, υπεύθυνος και γι’ αυτά ο χορογράφος) χορεύουν στη μουσική των τεσσάρων μικρών κύκνων, όταν σε μια στιγμή συναντιούνται με τους γνωστούς κλασικούς τέσσερις μικρούς κύκνους, που η ανεξάντλητη ευρηματικότητα του Ρήγου ξαναφέρνει πολύ έξυπνα και χιουμοριστικά στο προσκήνιο.

Τη γοητευτική μελωδία του pas de deux της β’ πράξης τη χορεύει ένας άνδρας με άσπρα πούπουλα. Αναγγέλλεται διαγωνισμός «πνιξίματος» (που κανένας δεν τον κερδίζει) και ακολουθεί το εξαιρετικής πλαστικότητας ντουέτο μπροστά στο τροχόσπιτο με τους Τάκη Αργυρόπουλο – Αφροδίτη Γεωργιάδου. Τελικά, οι χορευτές πεθαίνουν ο ένας μετά τον άλλο (ίσως από πλήξη, οπωσδήποτε όχι από πνιγμό), με τον Ρήγο (Μαύρο Κύκνο) σ’ έναν χορό απελπισίας, σαν το Κύκνειο Άσμα του έργου.

Ο μύθος και η μνήμη είναι ό,τι απομένει από το παρελθόν και η ελπίδα κάθε θνητού είναι να επιζήσει στη μνήμη αυτών που μπορούν ακόμα να την έχουν. Μνήμες λοιπόν που σιτεύουν σε εμπειρίες κι επαναπροσδιορίζοντάς τις αποκτούν όλο και βαθύτερες ρίζες κι επεκτάσεις. Μνήμη και συγκίνηση, ο πραγματικός πλούτος που παράγει η τέχνη. Που μεταστοιχειώνοντάς τις υποβάλλουν λογής λογής καινούργια συναισθήματα και καταστάσεις.

Ηθελημένα ακατάστατοι οι χορευτές και φαινομενικά απειθάρχητοι κι όμως εντάσσονταν σ’ ένα καλά δομημένο κι οργανωμένο σύνολο. Και αναμφισβήτητα υπάρχει ένας ρυθμός που εκφράζει εύστοχα τον προβληματισμό του χορογράφου αναμεταδίδοντάς τον άμεσα και στο θεατή. Αυτά ως προς τις θετικές πλευρές του έργου. Δεν ξεχνάμε όμως πως μιλάμε για χορό, πράγμα που φαίνεται ξεχνά, παρασυρόμενος από τη χειμαρρώδη φαντασία του, ο χορογράφος. Κι όσο φυσικό να εκφράζεται με τα πινέλα του ο ζωγράφος, το ίδιο φυσικό να περιμένεις χορό από έναν χορογράφο. Αρνητική παραμένει ωστόσο η καθαρά χορευτική πλευρά του Ρήγου, που δεν έχει καταλαγιάσει ακόμη σ’ ένα συγκεκριμένο χορευτικό στιλ.

Η ομάδα διαθέτει δεκαπέντε αξιόλογους χορευτές, οι οποίοι όμως σε σπάνιες στιγμές είχαν την ευκαιρία να επιδείξουν κάποια χορευτική δεινότητα. Τις εξαιρετικές αρετές της Έλενας Τοπαλίδου, για παράδειγμα, τις γνωρίζουμε από το παρελθόν, και τις διαφυλάξαμε κι εμείς στη «μνήμη», αν όχι των κύκνων, της αντίληψής μας για το χορό. Αγαπάμε τους κύκνους μόνο αν χορεύουν και στο φούρνο προτιμούμε μια χήνα. Και για να συνεχίσουμε «Από Μνήμης» αντί «Από Σκηνής», ελάχιστες στιγμές διαγράφηκαν κάποιες αξίες στο χορό της έξοχης Ρούλας Κουτρουμπέλη και της επίσης πολύ καλής Κατερίνας Κερβενίδου. Δυστυχώς, οι περισσότεροι χορογράφοι σήμερα αγνοούν τις αξίες των χορευτών τους και εν πάση περιπτώσει δεν τις χρησιμοποιούν στη μονοδρομική τους προσπάθεια να προβάλουν απλά και μόνο τη δική τους δημιουργία.

Αλλά, ο Ρήγος έχει άπειρες δυνατότητες και μπορεί να διαπρέψει οπουδήποτε, φτάνει να αποφασίσει ποια τέχνη θέλει να υπηρετήσει. Το χορό ή μια έκφραση θεάματος μεταμφιεσμένου με μια κάποια χορευτική αμφίεση;

Η εντυπωσιακή σκηνοθεσία ανήκε στον Κένι Μακλέλαν.